Trong các chương trình STEM và giáo dục hiện đại, người ta nói nhiều đến “quy trình 5E”. Nó được cho là giúp học sinh tư duy như nhà khoa học thực thụ. Nhưng quy trình 5E là gì, và tại sao nó lại được coi là hiệu quả nhất trong các hoạt động khám phá khoa học? Bài viết này inteX sẽ giúp bạn hiểu rõ cấu trúc 5E, cơ sở khoa học phía sau, và lý do khiến mô hình này được áp dụng rộng rãi trong hàng nghìn lớp học trên thế giới.
1. Quy Trình 5E Là Gì?
Quy trình 5E là mô hình dạy học được phát triển bởi BSCS (Biological Sciences Curriculum Study). Do Rodger W. Bybee khởi xướng vào cuối thập niên 1980.
5E là viết tắt của 5 giai đoạn học tập liên tiếp:
Engage – Explore – Explain – Elaborate – Evaluate
(tạm dịch: Gắn kết – Khám phá – Giải thích – Mở rộng – Đánh giá)
Tìm hiểu thêm: Dạy Học Theo Định Hướng Phát Triển Năng Lực Học Sinh
2. Nguồn Gốc Và Ý Nghĩa Của Quy Trình 5E
Sự ra đời của nó dựa trên một nền tảng lý thuyết vững chắc:
2.1 Thuyết kiến tạo nhận thức
Đây là cốt lõi của 5E. Thuyết này khẳng định học sinh tự xây dựng kiến thức và ý nghĩa từ những trải nghiệm thực tế và vốn kinh nghiệm có sẵn. Thay vì nhận thụ động từ giáo viên. Quy trình 5E cung cấp một chu trình logic để học sinh có thể:
- Kích hoạt kiến thức cũ.
- Tiến hành các hoạt động khám phá (trải nghiệm mới).
- Đồng hóa (kết nối) kiến thức mới vào cấu trúc nhận thức đã có.
2.2 Mô hình dạy học tương tác
5E mô tả một chuỗi 5 giai đoạn có sự tương tác qua lại giữa học sinh với nhau. Giữa học sinh với vật liệu học tập, và giữa học sinh với giáo viên. Đây là mô hình thúc đẩy sự tham gia chủ động và hợp tác. Đều là những yếu tố quan trọng nhất của hoạt động khám phá khoa học.
3. Phân Tích Chuyên Sâu 5 Giai Đoạn Độc Đáo
Sự hiệu quả của 5E nằm ở tính liền mạch và hệ thống của từng giai đoạn. Bảng dưới đây sẽ giúp bạn hiểu rõ ý nghĩa và hoạt động từng giai đoạn:
| Giai đoạn | Mục tiêu chính | Hoạt động | Hiệu Quả |
| Engage
(Gắn kết) |
Gợi sự tò mò, khơi dậy vấn đề, kích hoạt kiến thức nền | Câu hỏi mở, video, tình huống thực tế, thí nghiệm ngắn | Tạo động lực và bối cảnh thực tiễn cho vấn đề khoa học. |
| Explore
(Khám phá) |
Học sinh thực hành, quan sát, thử nghiệm, thu thập dữ liệu | Làm thí nghiệm, nhóm nghiên cứu, quan sát vật mẫu | Phát triển kỹ năng thực hành, quan sát và tư duy điều tra |
| Explain
(Giải thích) |
Học sinh trình bày hiểu biết, giáo viên định hướng kiến thức | Thảo luận, trình bày, giáo viên kết nối với lý thuyết | Xây dựng khái niệm vững chắc và khả năng lập luận, biện chứng. |
| Elaborate
(Mở rộng) |
Vận dụng kiến thức vào tình huống mới, liên hệ thực tế | Ứng dụng, mô phỏng, thiết kế sản phẩm, dự án STEM | Nâng cao tư duy ứng dụng và thấy được sự liên ngành của khoa học. |
| Evaluate
(Đánh giá) |
Kiểm tra, phản hồi, đánh giá quá trình và kết quả học tập | Bài kiểm tra, tự đánh giá, phản hồi nhóm, sản phẩm học tập | Đánh giá toàn diện, giúp học sinh phản tư và điều chỉnh. |
Tìm hiểu thêm: Ứng Dụng EDP Trong Giáo Dục STEM Và Robotics Hiệu Quả Cho Trẻ
4. 5 Lý Do Khiến 5E Trở Thành Quy Trình Hiệu Quả
Quy trình 5E được coi là hiệu quả cho khám phá khoa học vì nó giải quyết được những hạn chế của phương pháp dạy học truyền thống và tối ưu hóa quá trình học tập khám phá:
4.1 Học sinh là “nhà khoa học”
Trong mô hình 5E, học sinh không phải người lắng nghe mà là người thực hiện nghiên cứu. Các em tự mình đặt câu hỏi, thiết kế thí nghiệm, thu thập bằng chứng và đưa ra giải thích riêng. Điều này nuôi dưỡng tinh thần tò mò và tư duy phản biện.
4.2 Gắn kết kiến thức cũ và mới
Giai đoạn Engage và Explain đảm bảo kiến thức mới được gắn kết với những gì học sinh đã biết. Quá trình này giúp loại bỏ những hiểu lầm sai lệch ngay từ đầu. Tạo nền tảng vững chắc cho việc tiếp thu khái niệm khoa học chính xác.
4.3 Phát triển kỹ năng thế kỷ 21 toàn diện
Kỹ năng mềm vô cùng quan trọng trong bất cứ thời đại nào. Và 5E không chỉ dạy kiến thức, mà còn rèn luyện các kỹ năng mềm quan trọng đó:
- Hợp tác: Làm việc nhóm trong giai đoạn Explore và Elaborate.
- Giao tiếp: Trình bày và bảo vệ ý tưởng trong giai đoạn Explain.
- Giải quyết vấn đề: Ứng dụng kiến thức để giải quyết thách thức mới trong Elaborate.
4.4 Giúp giáo viên có lộ trình dạy học rõ ràng, mạch lạc
Một lợi thế lớn của quy trình 5E là nó cung cấp khung logic cho giáo viên khi thiết kế bài giảng. Từng giai đoạn hỗ trợ nhau như mắt xích – giúp giáo viên tránh tình trạng “thiếu mạch”, “dạy rời rạc”.
4.5 Đánh giá liên tục và linh hoạt
Từ bỏ lối đánh giá xưa cũ dựa vào bài kiểm tra cuối cùng. Mô hình 5E đánh giá hiệu qua thông qua cả quá trình hình thành xuyên suốt. Giáo viên có thể theo dõi tiến độ, nhận diện điểm mạnh/yếu của học sinh. Thông qua các nhiệm vụ hoạt động nhóm, thuyết trình, và điều chỉnh phương pháp dạy kịp thời, đảm bảo không bỏ sót bất kỳ học sinh nào.
Kết luận
Bài viết này inteX đã giải đáp giúp bạn thắc mắc tại sao quy trình 5E được coi là hiệu quả cho hoạt động khám phá khoa học? Quy trình 5E không chỉ là một mô hình dạy học mà là một triết lý giáo dục lấy người học làm trung tâm. Nếu bạn là giáo viên hay phụ huynh việc hiểu và áp dụng nó sẽ vô cùng hữu ích. Để nâng cao chất lượng hoạt động khám phá khoa học và trang bị cho thế hệ trẻ những kỹ năng cần thiết cho kỷ nguyên công nghệ.
