Ngày nay, mục tiêu của giáo dục mầm non không chỉ là “giữ trẻ an toàn”, mà còn là giúp con hình thành nền tảng tư duy và kỹ năng cho những cấp học sau. Một trong những cách tiếp cận được quan tâm là quy trình EDP trong giáo dục mầm non – cho trẻ tập suy nghĩ như một “nhà thiết kế nhí” qua các dự án nhỏ.Trong bài viết này, inteX sẽ giải thích EDP là gì, giới thiệu các phương pháp mầm non phổ biến và phân tích cách kết hợp EDP với từng phương pháp để hỗ trợ trẻ tốt nhất.
1. Quy trình EDP là gì?
1.1. Khái niệm EDP ở cấp mầm non
EDP – Engineering Design Process – thường được hiểu là quy trình thiết kế kỹ thuật. Tuy nhiên, với trẻ mầm non, chúng ta không “dạy kỹ sư”, mà dạy cách suy nghĩ từng bước để giải quyết vấn đề.
Nói đơn giản, quy trình EDP giúp trẻ đi từ:
“Con gặp khó khăn gì?” → “Con có những ý tưởng nào?” → “Con thử làm ra sao?” → “Con muốn sửa lại điều gì?”
Nhờ vậy, hoạt động của trẻ không chỉ là chơi, mà là chơi có mục tiêu, có tư duy.
1.2. Các bước cơ bản của quy trình EDP cho trẻ nhỏ
Để phù hợp với lứa tuổi mầm non, quy trình EDP thường được rút gọn và diễn đạt bằng ngôn ngữ gần gũi:
-
Ask – Đặt câu hỏi:
Cô gợi mở: “Chúng ta đang gặp vấn đề gì?”, “Con muốn giúp bạn gấu bông thế nào?”. -
Imagine – Nghĩ ra ý tưởng:
Trẻ cùng nhau nghĩ cách, vẽ, nói hoặc dùng đồ chơi để minh họa ý tưởng. -
Plan – Lên kế hoạch đơn giản:
Cả nhóm chọn một ý tưởng, quyết định sẽ dùng những vật liệu nào và làm theo thứ tự nào. -
Create – Thử làm:
Trẻ bắt tay vào xây, dán, lắp, buộc… tạo nên phiên bản đầu tiên của sản phẩm. -
Test & Improve – Thử lại và sửa cho tốt hơn:
Cả lớp cùng thử xem sản phẩm có hoạt động như mong muốn không, sau đó chỉnh sửa, thêm bớt chi tiết và thử lần nữa.
Quy trình không cần cứng nhắc, nhưng việc lặp lại trọng tâm “nghĩ – làm – sửa” giúp trẻ hình thành thói quen suy nghĩ có trình tự ngay từ nhỏ.
1.3. Lợi ích cốt lõi của quy trình EDP với trẻ mầm non
Khi được trải nghiệm EDP thường xuyên, trẻ dần hình thành nhiều năng lực quan trọng:
-
Biết cách đối diện với vấn đề thay vì chờ người lớn giải quyết hộ.
-
Dám thử, dám sai, hiểu rằng sai không sao, quan trọng là biết sửa.
-
Rèn ngôn ngữ và giao tiếp, vì phải trình bày ý tưởng, nhờ bạn góp ý, lắng nghe người khác.
-
Tăng tự tin, khi thấy mình có thể tự nghĩ ra giải pháp và hoàn thành sản phẩm dù nhỏ.
Đây chính là nền tảng để sau này, khi bước vào các hoạt động STEM hay các lớp lớn hơn, trẻ đã quen với việc tư duy như một “nhà thiết kế nhí”, chứ không chỉ là người làm theo hướng dẫn.
2. Tổng quan giáo dục mầm non và các phương pháp phổ biến
2.1. Mục tiêu chung của giáo dục mầm non
Ở lứa tuổi mầm non, mục tiêu không phải “học trước lớp 1”, mà là tạo nền tảng toàn diện cho trẻ:
-
Thể chất: vận động, phối hợp tay – mắt, thói quen sinh hoạt lành mạnh.
-
Nhận thức: tò mò, quan sát, phân loại, so sánh, giải quyết vấn đề đơn giản.
-
Ngôn ngữ: nghe – nói rõ ràng, diễn đạt ý, kể lại câu chuyện.
-
Tình cảm – xã hội: chia sẻ, chờ đến lượt, hợp tác, tôn trọng người khác.
-
Thẩm mỹ: cảm nhận màu sắc, âm thanh, hình khối, yêu thích sáng tạo.
Điểm chung là trẻ học qua chơi, qua trải nghiệm, chứ không phải ngồi lâu nghe giảng.
2.2. Vì sao cần nhiều phương pháp trong giáo dục mầm non?
Không có một phương pháp “chuẩn cho mọi lớp”. Mỗi bối cảnh, mỗi nhóm trẻ, mỗi điều kiện trường lớp lại cần cách tiếp cận riêng.
Việc hiểu nhiều phương pháp giúp:
-
Giáo viên chọn lọc điểm mạnh phù hợp với lớp của mình.
-
Phụ huynh hiểu cách nhà trường đang dạy, từ đó phối hợp tốt hơn ở nhà.
-
Trẻ được hưởng lợi từ một môi trường vừa có cấu trúc, vừa có không gian tự do khám phá.
Đây cũng là nền để kết hợp quy trình EDP với từng phương pháp, thay vì áp dụng EDP một cách đơn lẻ.
2.3. Một số phương pháp giáo dục mầm non phổ biến
Một số cách tiếp cận được nhắc tới nhiều hiện nay:
| Phương pháp | Cách tiếp cận chính | Trẻ nhận được gì? |
|---|---|---|
| Montessori | Trẻ tự chọn hoạt động, làm với giáo cụ chuẩn. | Tự lập, tập trung, làm việc có trật tự. |
| Reggio Emilia | Học qua dự án, nghệ thuật, môi trường mở. | Thoải mái thể hiện ý tưởng, rất sáng tạo. |
| HighScope / Plan – Do – Review | Trẻ lên kế hoạch → làm → xem lại việc đã làm. | Chủ động, biết ra quyết định và tự đánh giá. |
| Chương trình mầm non VN | Dạy theo chủ đề, hoạt động góc và ngoài trời. | Bám sát chương trình, dễ triển khai rộng. |
| STEM/STEAM mầm non | Dự án khoa học, kỹ thuật, toán, nghệ thuật nhỏ. | Học qua chơi, rèn tư duy và kỹ năng thực hành. |
Tham khảo thêm: Áp dụng STEM trong giáo dục mầm non
3. Kết hợp quy trình EDP với các phương pháp giáo dục mầm non
3.1. Cách tích hợp quy trình EDP với các phương pháp giáo dục mầm non
| Phương pháp | Cách tích hợp EDP | Ưu điểm | Lưu ý |
|---|---|---|---|
| Montessori + EDP | Lồng vào hoạt động thực hành, khoa học, xây dựng. Gợi hỏi khi trẻ dùng giáo cụ. | Hợp tinh thần “tự lập – tự làm”. Trẻ tự điều chỉnh cách làm, không chỉ làm theo mẫu. | Hỏi vừa đủ, tránh làm trẻ mất tập trung. Giữ nguyên cấu trúc, nề nếp lớp Montessori. |
| Reggio Emilia + EDP | Dùng cho dự án dài ngày: khu phố, vườn trường, bảo tàng mini… | Hợp kiểu học qua dự án, nghệ thuật. Dễ ghi chép và trưng bày tiến trình của trẻ. | Tốn thời gian, cần giáo viên giỏi quan sát, dẫn dắt và documentation. |
| HighScope / Plan – Do – Review + EDP | Gộp Plan–Do–Review với EDP: Plan = Ask–Imagine–Plan; Do = Create–Test; Review = Evaluate–Improve. | Gần mô hình đang dùng ở trường công. Giúp phần Review sâu hơn, trẻ biết cách cải tiến. | Cần đủ thời lượng cho trọn vòng EDP, tránh chạy nhanh làm mất chất trải nghiệm. |
| Hoạt động góc / STEM–STEAM + EDP | Áp dụng ở góc xây dựng, khoa học, nghệ thuật… Mỗi góc gắn một “vấn đề nhỏ”. | Rất linh hoạt, dễ thay đổi theo chủ đề. Trẻ được làm nhóm, cô chỉ đóng vai trò dẫn dắt. | Chuẩn bị vật liệu an toàn, đa dạng. Tránh biến thành “làm thủ công theo mẫu có sẵn”. |
3.2. So sánh các cách áp dụng quy trình EDP trong giáo dục mầm non
| Phương pháp + EDP | Điểm mạnh chính | Hạn chế / Lưu ý | Phù hợp bối cảnh nào? |
|---|---|---|---|
| Montessori + EDP | Tăng tính tự lập, tập trung, thao tác tay- Trẻ được tự điều chỉnh cách làm | Cần giáo viên hiểu rõ cả Montessori và EDP- Dễ “hướng dẫn quá tay” | Trường/ lớp Montessori: Sĩ số vừa, giáo viên được đào tạo |
| Reggio Emilia + EDP | Mạnh về dự án, nghệ thuật, thể hiện ý tưởng đa dạng- Dễ documentation | Tốn thời gian, yêu cầu cao về kỹ năng quan sát – ghi chép của giáo viên | Trường tư, mô hình Reggio: Lớp linh hoạt về không gian, thời gian |
| HighScope / Plan–Do–Review + EDP | Gần với mô hình đang dùng ở nhiều trường công- Tăng chiều sâu phần “Review” | Cần đủ thời lượng cho trọn 1 chu trình- Dễ bị rút ngắn mất chất | Trường công, lớp đông: Muốn làm giàu thêm Plan–Do–Review |
| Hoạt động góc / STEM–STEAM + EDP | Linh hoạt, dễ tùy biến theo chủ đề- Tạo nhiều cơ hội làm việc nhóm | Cần chuẩn bị vật liệu an toàn, đa dạng- Dễ trượt thành “làm thủ công theo mẫu” | Trường công, trường tư; CLB/STEM ngoại khóa, dự án ngắn |
4. Gợi ý hoạt động EDP đơn giản cho giáo viên mầm non
4.1. Hoạt động “Xây cầu cho bạn gấu bông”
Mục tiêu: Rèn tư duy giải quyết vấn đề và kỹ năng hợp tác.
Vật liệu: Giấy, bìa, ống hút, que gỗ, băng dính, thú bông nhỏ.
-
Ask: “Bạn gấu muốn sang bờ bên kia nhưng không có cầu, chúng mình giúp được không?”.
-
Imagine: Trẻ nghĩ ra các kiểu cầu: cầu phẳng, cầu vòm, cầu có trụ…
-
Plan & Create: Dùng giấy, bìa, ống hút, que gỗ để xây cầu.
-
Test: Đặt thú bông lên, thêm vài khối gỗ để kiểm tra độ bền.
-
Improve: Nếu cầu sập, trẻ tự nghĩ cách làm dày hơn, thêm trụ, đổi cách gấp.
4.2. Hoạt động “Làm nhà chống mưa cho đồ chơi”
Mục tiêu: Giúp trẻ hiểu tính chất vật liệu và ý nghĩa của mái che.
Vật liệu: Giấy bạc, nilon, bìa, vải, băng dính, bình xịt nước, búp bê/đồ chơi.
-
Ask: “Nếu trời mưa, làm sao để bạn búp bê không bị ướt?”.
-
Imagine: Nghĩ ra các kiểu mái nhà, vật liệu che mưa.
-
Plan & Create: Dùng giấy bạc, nilon, bìa, vải… tạo mái che.
-
Test: Phun nước (bình xịt) để xem chỗ nào bị ướt.
-
Improve: Chỉnh lại góc mái, thêm lớp che, đổi vật liệu thấm nước bằng vật liệu chống nước.
4.3. Hoạt động “Robot kéo xe chở đồ chơi”
Mục tiêu: Cho trẻ làm quen robotics, hiểu robot có thể “giúp mình làm việc”.
Vật liệu: Robot có bánh xe, 1 hộp nhựa nhỏ hoặc khay, dây buộc, vài món đồ chơi nhẹ.
-
Ask: “Làm sao để robot chở được đồ chơi từ điểm A tới điểm B?”
-
Imagine: Trẻ nghĩ cách: robot kéo xe phía sau, đẩy khay phía trước…
-
Plan & Create: Chọn cách kéo, buộc dây nối robot với hộp, xếp đồ chơi vào.
-
Test: Cho robot chạy thử trên “con đường” kẻ sẵn, quan sát hộp có bị lật/rơi đồ không.
-
Improve: Điều chỉnh vị trí dây, bớt đồ nặng, thêm mép chắn để đồ không rơi.
