Mục tiêu cốt lõi của chương trình giáo dục hiện đại là chuyển đổi từ việc chỉ tập trung vào kiến thức sang việc hình thành năng lực và phẩm chất cho người học. Để thực hiện được điều này, các nhà trường và giáo viên đã áp dụng một loạt phương pháp dạy học tích cực, đặt học sinh vào vị trí trung tâm của mọi hoạt động. Vậy có phương pháp dạy học nào giúp phát triển đồng thời về phẩm chất lẫn năng lực không? Dưới đây là chia sẻ của inteX hãy cùng theo dõi nhé.
1. Phương Pháp Tích Hợp STEM Vào Giảng Dạy
STEM hoạt động dựa trên phương pháp Học tập dựa trên Dự án và Thiết kế Kỹ thuật (Engineering Design Process). Học sinh không chỉ học các công thức hay định luật rời rạc mà phải áp dụng tổng hợp chúng lại. Bao gồm: Khoa học, Công nghệ, Kỹ thuật, Toán học. Để xây dựng, thiết kế hoặc cải tiến một sản phẩm, một mô hình cụ thể.
Quá trình này trực tiếp rèn luyện các năng lực cốt lõi sau:
- Giải quyết Vấn đề và Tư duy Phản biện: Học sinh phải xác định vấn đề, nghiên cứu, đưa ra giải pháp, thử nghiệm, đánh giá và tối ưu hóa. Chu trình này rèn luyện tư duy logic, tuần tự và khả năng phân tích đa chiều.
- Năng lực Sáng tạo: STEM khuyến khích học sinh vượt ra khỏi các giải pháp có sẵn. Việc thiết kế, chế tạo mô hình, lập trình sản phẩm buộc các em phải đưa ra các ý tưởng mới và biến chúng thành hiện thực một cách khả thi.
- Năng lực Hợp tác và Giao tiếp: Các dự án STEM thường được thực hiện theo nhóm. Học sinh phải học cách phân chia công việc, lắng nghe ý kiến. Đồng thời bảo vệ và trình bày sản phẩm, giải thích quy trình thiết kế của mình.
- Công nghệ và Toán học Ứng dụng: Học sinh được thực hành sử dụng các công cụ, phần mềm lập trình, và áp dụng trực tiếp các kiến thức Toán học và Khoa học để tính toán, đo lường và kiểm chứng kết quả.
Tìm hiểu thêm: Dạy học STEM ở THCS
2. Dạy Học Dựa Trên Dự Án Liên Môn
Phương pháp này là bước tiến hóa của dạy học dựa trên dự án truyền thống. Tập trung vào việc xử lý các tình huống phức tạp và đa chiều. Đòi hỏi học sinh phải vận dụng kiến thức tổng hợp từ nhiều lĩnh vực (như Khoa học, Kinh tế, Xã hội, Công nghệ) để cùng nhau tạo ra một giải pháp thực tế.
Quá trình này mô phỏng chân thực môi trường làm việc ngoài đời. Nơi các vấn đề hiếm khi chỉ nằm trong một môn học đơn lẻ. Việc này rèn luyện năng lực tư duy hệ thống, sáng tạo, và giải quyết vấn đề phức hợp.
Các em học sinh sẽ nuôi dưỡng phẩm chất đổi mới, trách nhiệm công dân. Tăng ý thức hợp tác chặt chẽ giữa các thành viên. Đồng thời nhà trường cần có sự phối hợp linh hoạt giữa các tổ chuyên môn. Khuyến khích giáo viên cùng nhau thiết kế và điều phối dự án.
3. Phương Pháp Học Tập Cá Nhân Hóa Toàn Diện
Tương lai của giáo dục nằm ở khả năng cá nhân hóa hoàn toàn trải nghiệm học tập. Phương pháp này ứng dụng công nghệ để liên tục đánh giá mức độ thành thạo của học sinh, sau đó tự động điều chỉnh độ khó của bài tập. Cung cấp tài liệu bổ sung hoặc các hoạt động nâng cao/khắc phục phù hợp với từng em.
Điều này đảm bảo rằng mỗi học sinh đều được thử thách ở mức tối ưu, tránh tình trạng nhàm chán hoặc quá tải. Phương pháp này phát triển năng lực tự nhận thức về điểm mạnh/yếu của bản thân. Từ đó tự điều chỉnh lộ trình học để đạt hiệu quả cao nhất.
Về mặt phẩm chất, nó thúc đẩy sự tự trọng và kiên trì vì học sinh hiểu rằng sự tiến bộ của mình là mục tiêu duy nhất. Giáo viên lúc này là người phân tích dữ liệu học tập để đưa ra sự can thiệp sư phạm kịp thời.
4. Dạy Học Thăm Dò, Khám Phá và Trải Nghiệm
Đây là phương pháp biến học sinh thành những nhà nghiên cứu nhỏ. Kiến thức không được “truyền thụ” mà được khám phá thông qua các hoạt động thực hành, thí nghiệm, mô phỏng hoặc trải nghiệm thực địa.
Học sinh tự đặt câu hỏi, thiết kế quy trình nghiên cứu, thu thập và phân tích dữ liệu, sau đó tự rút ra nguyên lý. Phương pháp này rèn luyện năng lực quan sát, phân tích, và đặc biệt là năng lực ứng dụng kiến thức vào thực tiễn để giải quyết vấn đề cụ thể. Nó giúp nuôi dưỡng niềm đam mê khoa học và tính trung thực trong nghiên cứu.
Phụ huynh nên tạo điều kiện cho con tham gia các hoạt động ngoại khóa thực hành để kết nối bài học trên lớp với thế giới xung quanh.
5. Nguyên Tắc Cốt Lõi Phối Hợp Phát Triển Phẩm Chất & Năng Lực
Áp dụng các phương pháp đổi mới cũng yêu cầu nhà trường có quy chuẩn hiện đại.
5.1 Đồng nhất mục tiêu phương pháp dạy
Thống nhất mục tiêu cốt lõi rằng năng lực ứng dụng (biết làm) và phẩm chất (biết sống). Chứ không phải chỉ là điểm số hay kiến thức thuần túy.
5.2 Phương pháp dạy học tôn trọng quyền tự do của trẻ
Khuyến khích học sinh tự quyết định, tự quản lý quá trình học tập. Ví dụ: lựa chọn công cụ thực hiện dự án, quản lý thời gian.
Với nhà trường nên thiết kế các nhiệm vụ học tập mở, cho phép học sinh có nhiều con đường để đạt được mục tiêu. Phụ huynh nên tôn trọng phong cách học tập của con. Không can thiệp sâu hay áp đặt cách giải quyết vấn đề.
5.3 Chấp nhận thất bại là bài học
Coi thất bại của con là một phần thiết yếu và có giá trị của quá trình học hỏi. Nhà trường nên xây dựng văn hóa lớp học không sợ sai. Dạy học sinh cách phân tích lỗi sai và đứng lên sau vấp ngã. Còn phụ huynh nên tránh chỉ trích khi con mắc lỗi. Thay vào đó, đặt câu hỏi gợi mở để con tự rút ra kinh nghiệm và phát triển phẩm chất kiên trì.
5.4 Đồng hành cùng con trong giáo dục
Xây dựng mối liên kết hai chiều, minh bạch giữa nhà trường và gia đình, đảm bảo thông tin về phương pháp và nhiệm vụ học tập được truyền tải nhất quán. Nhà trường tổ chức các buổi chia sẻ về phương pháp dạy học. Cung cấp hướng dẫn rõ ràng về cách phụ huynh có thể hỗ trợ con tại nhà. Phụ huynh sẽ chủ động trao đổi với giáo viên để hiểu rõ các dự án và tạo điều kiện vật chất, không gian an toàn cho con thực hiện nhiệm vụ.
5.5 Đánh giá toàn diện
Đánh giá phải tập trung vào quá trình nỗ lực, sự tiến bộ trong năng lực (kỹ năng) và phẩm chất (thái độ). Chứ không chỉ tập trung vào kết quả cuối cùng. Để làm được điều này, nhà trường nên áp dụng đa dạng hình thức đánh giá. Như tự đánh giá, đánh giá đồng đẳng, đánh giá dự án và cung cấp phản hồi xây dựng.
Kết luận
Trên đây là một vài chia sẻ của inteX về phương pháp dạy học phát triển phẩm chất năng lực. Tóm lại sự thành công trong việc đổi mới là sự phát triển phẩm chất và năng lực cho học sinh trong tương lai. Đòi hỏi sự thay đổi triệt để: Giáo viên là người dẫn dắt chiến lược. Học sinh là người làm chủ và kiến tạo tri thức. Và Phụ huynh là người đồng hành thông thái trong kỷ nguyên số.
