Trong giáo dục hiện đại, mục tiêu không chỉ dừng lại ở việc “truyền đạt kiến thức”. Quan trọng hơn là giúp học sinh hình thành và phát triển năng lực toàn diện. Với lứa tuổi THCS việc áp dụng các phương pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh trở thành xu hướng tất yếu. Vậy đâu là phương pháp hiệu quả và được áp dụng rộng rãi? Hãy cùng inteX tìm hiểu qua bài viết này.
1. Đặc Điểm Của Hình Thức Dạy Học Theo Định Hướng Phát Triển Năng Lực
Dạy học theo định hướng phát triển năng lực là một cách tiếp cận giáo dục hiện đại. Bằng cách đặt người học vào trung tâm và mọi hoạt động sẽ xoay quanh người đó. Hình thức này khá phổ biến bởi sở hữu nhiều đặc điểm nổi bật:
| Tiêu chí | Đặc điểm |
| Mục tiêu | Chuyển từ “truyền thụ kiến thức” sang “phát triển năng lực”.
Để học sinh có thể vận dụng linh hoạt kiến thức, kỹ năng và thái độ vào giải quyết các vấn đề thực tế. |
| Nội dung giáo dục | Nội dung được xây dựng theo hướng tích hợp, liên môn, gắn liền với các tình huống thực tế và các chủ đề xuyên suốt.
Điều này giúp học sinh thấy được sự liên kết giữa các môn học và tính ứng dụng của kiến thức trong cuộc sống. |
| Phương pháp | Giáo viên không còn là người truyền đạt kiến thức một chiều mà trở thành người tổ chức, hướng dẫn và hỗ trợ.
Đánh giá kết quả dựa trên cả quá trình thay vì chỉ kết quả. Ưu tiên sử dụng là những phương pháp có tính tương tác cao. |
| Hình thức tổ chức buổi học | Lớp học không chỉ giới hạn trong 4 bức tường. Buổi học được tổ chức đa dạng với các hoạt động nhóm, dự án thực tế.
Như tham quan dã ngoại hoặc sử dụng các công cụ học tập trực tuyến. Tạo cơ hội cho học sinh được trải nghiệm và phát triển toàn diện. |
| Môi trường học tập | Môi trường học tập trở nên cởi mở, thân thiện và khuyến khích sự sáng tạo. Học sinh được phép thử nghiệm, mắc lỗi và tự rút ra bài học dưới sự hướng dẫn của giáo viên. |
2. Các phương pháp dạy học phát triển năng lực hiệu quả
Để thực hiện hiệu quả dạy học theo định hướng năng lực, giáo viên có thể áp dụng và kết hợp nhiều phương pháp khác nhau, bao gồm:
2.1 Phương pháp dạy học nhóm
Đây là cách tổ chức học tập quen thuộc nhưng hiệu quả nhất trong việc rèn năng lực hợp tác, giao tiếp và tinh thần trách nhiệm. Học sinh không còn học một mình mà tham gia vào hoạt động nhóm, chia sẻ ý tưởng và cùng nhau hoàn thành nhiệm vụ.
Cách áp dụng: chia lớp thành nhóm nhỏ, giao vai trò cụ thể (nhóm trưởng, thư ký, báo cáo viên).
Ví dụ theo môn:
- Toán: mỗi nhóm giải một hệ phương trình thực tế, so sánh phương pháp.
- Văn: nhóm phân tích đoạn trích, làm poster nhân vật + mạch cảm nhận.
- Khoa học: nhóm thực hành thí nghiệm nhỏ, ghi nhật ký thí nghiệm.
2.2 Phương pháp tích hợp STEM
STEM đưa kiến thức Toán, Khoa học, Công nghệ và Kỹ thuật vào các bài học, giúp học sinh thấy rõ tính ứng dụng của kiến thức. Không chỉ học lý thuyết, các em còn được thực hành, chế tạo và sáng tạo sản phẩm. Phương pháp giúp gắn kiến thức với thực tiễn, kích thích tư duy thiết kế và đổi mới.
Cách áp dụng: đặt ra tình huống thực tế (ví dụ: thiết kế mô hình cầu bằng que kem), yêu cầu HS tính toán, thử nghiệm và thuyết trình kết quả.
Ví dụ: môn Vật lý kết hợp Tin học để lập trình cảm biến đo nhiệt độ và cảnh báo bằng đèn LED.
Tìm hiểu thêm: Ứng dụng phương pháp EDP trong giáo dục STEM
2.3 Phương pháp trò chơi
Trò chơi biến quá trình học tập thành trải nghiệm thú vị, giúp học sinh tiếp thu kiến thức một cách tự nhiên. Khi chơi, các em được rèn phản xạ nhanh, tư duy chiến lược và tinh thần đồng đội. Điểm mạnh là tạo sự hứng thú, tăng mức độ tập trung và khả năng ghi nhớ cho học sinh.
Cách áp dụng: thiết kế trò chơi nhỏ trong phần khởi động hoặc củng cố bài học, có luật chơi rõ ràng và phần thưởng khích lệ.
Ví dụ: Sử dụng Kahoot để ôn tập từ vựng Tiếng Anh, hoặc tổ chức “Ai là triệu phú” phiên bản Toán học.
2.4 Dạy học theo dự án
Khác với trò chơi ngắn hạn, dạy học theo dự án thường kéo dài nhiều buổi học, yêu cầu học sinh làm việc nhóm, nghiên cứu, và tạo ra sản phẩm cụ thể. Đây là phương pháp lý tưởng để rèn năng lực tổng hợp. Ưu điểm là giúp trẻ phát triển kỹ năng quản lý thời gian, tư duy nghiên cứu, năng lực trình bày.
Cách áp dụng: Giáo viên đưa ra một vấn đề thực tế (ví dụ: “Giải pháp tiết kiệm năng lượng trong trường học”). Học sinh lên kế hoạch, thực hiện khảo sát và trình bày giải pháp.
Ví dụ: Dự án “Phân loại rác tại trường THCS” – HS thiết kế poster tuyên truyền, làm thùng rác phân loại, báo cáo kết quả.
2.5 Phương pháp giải quyết vấn đề
Đây là hình thức học tập trong đó học sinh được đặt vào một tình huống thực tế, buộc phải tìm tòi thông tin, phân tích và đưa ra giải pháp. Giúp rèn tư duy phản biện, khả năng đặt câu hỏi và suy luận logic.
Cách áp dụng: GV nêu tình huống – HS phân tích – đề xuất giải pháp – trình bày và thảo luận.
Ví dụ: trong môn Hóa học, học sinh được giao tình huống “nước máy bị vẩn đục, có mùi lạ”, từ đó tìm hiểu nguyên nhân và đề xuất cách xử lý.
2.6 Dạy học kết hợp kiến thức và thực tiễn
Học sinh dễ bị “học vẹt” nếu kiến thức quá xa rời đời sống. Chính vì vậy, việc liên hệ kiến thức với thực tiễn là cách hiệu quả để khơi gợi động lực học tập. Giúp học sinh thấy ý nghĩa của việc học, tăng khả năng ứng dụng.
Cách áp dụng: giáo viên thường xuyên liên hệ bài học với các tình huống hàng ngày, tổ chức hoạt động ngoài lớp hoặc mời chuyên gia chia sẻ.
Ví dụ: khi dạy về tỷ lệ phần trăm trong Toán, học sinh thực hành tính lãi suất tiết kiệm hoặc chiết khấu khi mua hàng.
3. Khác Biệt So Với Cách Dạy Học Truyền Thống
phương pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực không loại bỏ hoàn toàn dạy học truyền thống. Thay vào đó là kết hợp để tạo ra cách tiếp cận toàn diện hơn, phù hợp với yêu cầu đổi mới giáo dục.
| Tiêu chí | Dạy học truyền thống | Dạy học theo định hướng năng lực |
| Mục tiêu | Truyền đạt kiến thức, học để thi | Phát triển năng lực toàn diện, học để ứng dụng |
| Vai trò giáo viên | Trung tâm, giảng dạy 1 chiều | Người hướng dẫn, tổ chức hoạt động |
| Vai trò học sinh | Thụ động nghe, ghi chép | Chủ động khám phá, trải nghiệm |
| Phương pháp | Giảng bài – ghi nhớ – luyện tập | Dự án, nhóm, trò chơi, STEM, trải nghiệm |
| Hình thức học | Chủ yếu trong lớp học | Linh hoạt, gắn với thực tiễn, ứng dụng công nghệ |
| Kết quả học tập | Kiến thức mang tính hàn lâm | Năng lực tư duy, sáng tạo, kỹ năng sống |
Kết luận
Trên đây inteX đã hướng dẫn tới bạn các phương pháp dạy học hiệu quả. Phương pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh không chỉ là một xu thế. Mà còn là một bước tiến quan trọng trong giáo dục. Áp dụng hiệu quả, ta có thể tạo ra một thế hệ học sinh không chỉ giỏi về kiến thức. Mà còn có đầy đủ các kỹ năng cần thiết để thành công trong thế kỷ 21.
